Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1929 L’exotisme colonial inspire les voyageurs bretons

1929 : « Sept ans au pays des noirs » : Quand l’empire colonial nourrit une littérature exotique en langue bretonne

 

Engagé dans l’infanterie coloniale, Jean Le Gall de Sizun séjourna 7 ans à Madagascar. Il en tire une chronique savoureuse Seizh Vloaz e bro ar Vorianed (Sept ans au pays des noirs), publiée vingt ans après, en 1929. Meuriadoù ar vro-mañ a zo degemerus, peoc’hiek, karadek hag anaoudek ; gounideien-douar akuit, mailhed besketourien ha mordeidi arroutet. (Les tribus de ce pays sont accueillantes, pacifiques, aimables et compétentes ; ce sont des agriculteurs habiles, de remarquables pêcheurs et des marins aguerris). Il a le coup de foudre pour Rasoary qu’il appelle ma dousig (ma douce) : Stokadennig tal ar verc’h koant ouzh va brennid, kudoù flour he daoulagad voulouzek, frond klouar balzam c’hwezh vat o sevel eus he fennad blev am mestronias, am dallas, am sabatuas, am hudias, am zrelatas, am enkelc’hias. (Le contact de son front contre ma poitrine, la douceur de ses yeux de velours, le baume parfumé de sa chevelure me saisit, m’aveugla, me stupéfia, m’envoûta, me transporta, m’encercla…). Il apprend le malgache et participe pleinement aux traditions. Il nous décrit une circoncision : O vezañ tapet krog e buzugenn kurzet ha roufennek ar c’hrennard e voustras warni gant laonenn e gontell. Emañ tennet e voned-noz digant c’hwitig sac’h-binioù ar floc’hig. Ar marlonk a dad a sankas an tamm migorn e kreizenn blot ur berenn-vananez diblusket hag hel lonkas, tamm kabell kalc’h hag all (Il prit le petit lombric rabougri et fripé de l’adolescent et appuya la lame de son couteau. Voici enlevé le bonnet de nuit du petit sifflet du sac de biniou du garçon. Le père vorace enfonça le bout de cartilage dans la chair d’une banane qu’il avala, avec le chapeau du pénis…). Respectueux du peuple qui l’accueille, Jean Le Gall n’hésite pas à fustiger le colonialisme : Ar C’hallaoued a had e speredoù ar paour kaezh morianed, o lennegezh c’hallek, o meizerezh, o mennerezh, o barnerezh, o lezennerezh o gwiriaouriezh, o ranelezh hag o c’haoc’herezh ( Les Français sèment dans l’esprit des pauvres noirs, leur littérature, leur façon de penser, leur volonté, leur justice, leur législation, leur division et leur zizanie). Son témoignage nourrit notre connaissance des peuples lointains tout comme hélas la mentalité colonialiste de l’époque.

Pennad orin / Texte original

Fest Noz mod Madagaskar e meuriad ar Merina

Ar valiha, ar ganaganagenn hag ar rebeka a stagas da seniñ war un ton da gorolliñ ; paotred ha plac'hed yaouank a grogas an eil e dorn egile, ha bec'h d'al leur ! Ar garrou, ar c'herc'hennoù, an divskoazioù, kornioù-klun ha divglunioù, ar brennidoù, ar bronnoù, an daoubennoù, an treidoù, an aspledoù, an divrec'hioù, al lagadoù a fiñv, a gort, a sav-disav, a bign, a gouezh, a ziskenn, a vrall, a hej-dijej, a dro hag a gamm marzusoc'h-marzusañ, lijeroc'h-lijerañ, mibinoc'h-mibinañ, dillooc'h-dilloañ ha flourik-flour, war a-dreÑv, war-raok, war zamzinaou, a-zehou hag a-gleiz, a-us hag a-is, kamm-korvigamm hag en un doare ker mantrus, ker kaer, ker saouzanus, ker brav, ken iskiz, ken dudius, ker plijadurus, m'edo bet darbedik-kaer din koll va genou oc'h arvestiñ outo ha regiñ va bouzelloù o c'hoarzhin, kement a blijadur am boa ganto, ouzh o gwelout oc'h ardaouiñ ! A an Houved a zo maout da zañsal avat ! gant souezhus ez eo ar gwevnadennoù a ra an drogelloù anezho.

Seizh vloaz e bro ar Vorianed, P.102

 

Troidigezh / Traduction

Le fest-noz malgache dans la tribu Merina

Le Valiha, la kanakanagenn et le rebeka, commencèrent à jouer un air à danser. Les jeunes garçons et filles se prirent par la main et tous en piste ! Les jambes, les peaux, les épaules, les fesses, les poitrines, les seins, les têtes, les pieds, les bras, les yeux, bougent, se lèvent, montent, tombent, se balancent, branlent, tournent et se cabrent de plus en plus étonnants, de plus en plus léger, de plus en plus agile, rapide, souple, en arrière, en avant, en descendant, à droite à gauche, au desuus au-dessous, tordus et détordus de façon tellement belle, étonnante, bisarre, interessante, plaisante que j'ai failli me décrocher la machoire en les regardant et m'éclater la rate en riant, tellement j'ai eu du plaisir à les voir se démener. Ah ! Les Houved sont des maîtres danseurs ! C'est étonnant de voir leur souplesse et leurs circonvolutions.

Seizh Vloaz e Bro Ar Vorianed, P.102.

Valiha : cithare en bambou de Madagascar

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Brezhoneg

Absulio, Seizh vloaz e bro ar Vorianed, Brest 1929
Favereau (Francis), Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved, t2, Montroulez 2003, p84-92
Raoul (Lukian),Geriadur ar skrivagnerien ha yezhourien, emb. Al Liamm, 1992, p.227.

Français

Favereau Francis, Anthologie de la littérature bretonne, Morlaix, 2003, T.2 P.84-92