Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1933: La mode des almanachs bat son plein. l’Almanag breiz joue la carte de l’humour et de l’insolite

De nombreuses publications d’almanach breton ont émaillé l’histoire de l’édition bretonne.Le journal catholique trégorrois Breiz se lance dans l’aventure en 1933 avec un sous-titre prometteur : bourd ha fars (bourdes et farces) : Gras deoc’h da chom war ho mad ha da lenn, gant yec’hed ha prespolite, almanag Breiz e-kerzh ar bloaz ( On vous souhaite de rester au mieux de votre santé et de votre bien-être pour lire l’almanach de Breiz pendant l’année).
Sans surprise il s’ouvre par les prénoms à fêter mais aussi pour les jardiniers par le calendrier de la lune : Kresk loar, Kann loar, Diskar loar, Loar nevez ( premier quartier, pleine lune, dernier quartier et lune nouvelle).
Au mois de Janvier, l’almanach suggère quelques plantations : Plantañ : kignen, saladenn « barbe de capucin », Hadañ : piz kornandon, klor hir, o lakaat en ul lec’h kled, troet ouzh ar c’hreisteiz. (Planter de l’ail, de la salade, semer des petits pois nains, à cosse longue, dans un lieu abrité, tourné au sud). Plus loin on conseille de manger des oignons : Ar Bulgared e kaver en o zouez muioc’h a dud kantvloaziek evit ne gaver e bro all ebet. N’eus pobl ebet hag a debr kemend-all a ognon kriz. Un tamm pebr ha holen, un tamm bara hag ur penn ognon, setu dezhe danvez ur pred mat. (Chez les Bulgares on trouve plus de centenaires qu’ailleurs. Il n’y a aucun peuple au monde qui mange autant d’oignon cru. Du poivre, du sel, du pain et une tête d’oignon, voilà un bon repas chez eux).
Et pour corser le tout de bonnes blagues, à la mode de chez nous. Un missionnaire demande à un groupe de jeunes filles de lire un texte pour le lendemain. Ar re ac’hanoc’h o deus lennet ar 17ved chabistr Aviel St Mark, savit ho torn ! Hag an holl verc’hed da sevel o dorn. – Mat eme an Tad, ne rin ket fall evelkent, komz deoc’h eus ar gaou, rak Aviel St Mark n’en deus nemet 16 chapistr. (Ceux qui ont lu le 17ème chapitre de l’Évangile, levez la main. – Bien dit le Père, ça ne fera pas de mal qu’on parle aujourd’hui du mensonge, car il n’y a que 16 chapitres dans l’ l’Évangile de St Marc).
Plus loin on trouve  Al louarn hag ar Vran  (Le Corbeau et le Renard) joliment traduit en breton :
Me ho salud, o c’hwi, rouanez ar brini, Me gred ez hoc’h ouzh taol hag e poent da zebriñ…
(Je vous salue roi des corbeaux, je crois que vous êtes à table à l’heure du manger …)
Un texte peu connu à savourer sans limite.

Pennad orin / Texte original

Al louarn hag ar vran

Un deiz, en ur nijal endro d'ur c'hoad, ur vran
A gavas ur fourmaj ankouaet 'touez ar ban.
Hi war ur brankig fav, d'ober he c'hlud
D'hen debriñ en he fezh, pell diouzh an dud.

Alanig al louarn, dre eno war bale
O santout c'hwezh ar meuz, 'n em gavas hepdale.
"Un tammig mel d'ar vran, eus traoñ ar we'en fav,
Hag ar boued sur a-walc'h a ray un trok genou."

O soñjal 'n e gomzoù, ne oa ket bet gwall bell ;
Hag eñ de'i, ken dousik ha sakrist Lomikêl :
"Me ho salud, o c'hwi rouanez ar brini,
"Me gred ez hoc'h ouzh taol hag e poent da zebriñ
"Ho kanerezh, mar zo hini
"Ho mouez flourik a zo 'vit an holl un dudi ;
"Hag an enor am o da selaou anezhi ?"

Ar vran ouzh 'n em c'hwezañ, 'zigor he beg ken frank,
Ma kouezhas ar fourmaj a-ruz a vrank da vrank.
N'en doe ket ul lamm rust ; stokas ket er c'hlazenn ;
En beg Alan en doe un degemer laouen...
Ar vran mezhek, chomas eno mantret,
'N ur welout he zamm boued ken buan dastumet.

Ur gentel a goust ker ; bet am eus ur gopr mat,
"A laras Alanig, 'n ur baouez da chakat ;
" A-viskoazh ez eo bet treitour..."

Hag ez eas en e dro,
En ul lipat e vourro.

Torr-Sec'hed

  •  

 

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Almanag Breiz 1933, p.36-37, http://bibliotheque.idbe-bzh.org/document.php?id=almanag-breiz-bourd-ha-fars-130&l=fr

Wikiwand : Ar Vran hag al louarn : https://www.wikiwand.com/br/Ar_vran_hag_al_louarn

Troidigezhioù Ar vran hag al louarn :
Guillaume Ricou,(1828)  https://br.wikisource.org/wiki/Ar_Vran_hac_al_louarn.
Paotr Treoure (1935) : http://lamponed-gwened.over-blog.com/pages/Fablennou_studiet_ar_bleiz_ar_chrilh_al_louarn_hag_ar_re_all_-6310864.html

Version originale en français :

Renard et Tiécelain le corbeau, http://classes.bnf.fr/renart/antho/11.htm
Jean de la Fontaine (1678) : Le corbeau et le renard, https://fr.wikisource.org/wiki/Fables_de_La_Fontaine_(%C3%A9d._Barbin)/1/Le_Corbeau_et_le_Renard