Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

2020 : Ar Vuhez diamzeriet (La vie intemporelle) recueil de contes de Y. Guillamot

La Bretagne a largement enrichi le répertoire mondial des contes. Yann Guillamot dans un recueil facétieux rapporte ces « merveilles » qu’il a recueilli dans les années 70. Pêr-Yann, an diaoul hag ar mousig bihan (Pierre-Jean, le diable et le petit mousse) est un conte maritime qui met en scène le diable, le patron de pêche et son mousse

Pêr-yann a oa oc’h ober ar beskerezh sardin e bae Konk hag en-dro d’an inizi. Hag int deuet d’ar werzh da borzh Konk. Ar vartoloded goude ma oa bet lodet ar sizhunvezh a oa en em lakaet da rouliñ ( Pierre-Jean faisait la pêche à la sardine dans la baie de Concarneau et autour des îles. Et les voilà à la vente au port de Concarneau. Les matelots, après avoir touché leur semaine, étaient partis fêter ça).

A l’heure de l’embarquement, personne ! Et c’est là que se présente un étrange personnage bien habillé qui propose ce marché : Keit em bo labour a-walc’h dirazon n’ho po ket d’en em chalañ deusoudon. Er mod all ‘vat e yelo an traoù da fall. (Tant que j’aurais du travail, pas de problème sinon ça tournera mal).

Tout va bien lors des manoeuvres mais ensuite que lui donner à faire ? Le patron lui indique que le mât est trop gros. Aussitôt notre inconnu monte au mât : E-giz ur c’hazh-koad e plantas e zent enni hag en em laoskas da ziskenn ganti en ur ziskolpañ anezhi e-giz ur rabod pe un daladur. Amzer ur c’hwitelladenn e oa-hi deuet ken moan hag un alumetezenn ( il monta au mât comme un ecureuil, y planta ses dents et se laissa descendre en taillant des copeaux comme avec un rabot ou une herminette. En un tour de main, le mât était devenu aussi fin qu’une alumette.

Notre superman fit pareil pour dérouiller l’ancre. Le patron (mestr ar vag) ne sachant plus que faire trouve une aide inespérée avec le petit mousse, Tudi : Lavar dezhañ skarzhañ ar mor deus babourzh da dribourzh gant ar bailh koad a zo aze (Dis-lui de vider la mer de tribord à bâbord avec le seau en bois).

Voilà le diable démasqué et de rage, il coule le bateau et s’enfuit en ur vogedenn c’hlas a flaerie deus mil paz (dans un nuage fétide qui puait à mille pieds à la ronde).

Morale de l’histoire : Biken na birviken ne gemerin estrañjour ebet ken war ma bag (Jamais au grand jamais, je ne prendrai plus d’inconnu sur mon bateau).

Du breton populaire et riche avec en prime la voix de l’auteur sur le CD.

Pennad orin / Texte original

Pêr-Yann, an Diaoul hag ar mousig bihan.

Er c’hantved kozh, hag emañ bev c’hoazh an envor-se war hor spered, e oa en em astennet askell zu an dienez, dizamant ha didruez, war an arvor bigouden, ha pelloc’h c’hoazh. Ken na veze ket gwall stank mui bugale ar besketourien o vont d’ar skol. Ha pa yaent ne vezent ket ingal o vont. A-boan deuet d’o eizh vloaz e ranke ul lodenn vat deusouto mont d’ar Stêr da veskañ lec’hid war lêr o zreid, evit dastum krañked gwak d’o zadoù, rak evel ma ouzoc’h, ar vouedenn wellañ da besketa leoneged, bolloged pe gwrac’hed eo ar re-mañ, ar c’hrañked gwak.

Ha ranket en doa Tudi plegañ, a-grouadur, d’al labour tenn ha divius-se, ha dre ma tiskoueze bez’ ur paotrig dilui, e oa bet kemeret war ar roll gant Pêr-Yann, mestrouer ar Malamok Intron Varia B/Penhors, marilhet GV, porzh-stag ar Gelveneg.

Hag e-tro mare Pask, d’ar bloavezh-se, e oa Pêr-Yann oc’h ober ar beskerezh sardin e bae Konk hag en-dro d’an inizi. Ar sizhun a oa bet mat. Hag int deuet d’ar werzh da borzh Konk. Ar vartoloded, goude ma oa bet lodet ar sizhunvezh… a oa en em lakaet da rouliñ dre an ostalerioù. Deuet ar mare da lakaat da ouel en-dro, e failhe daou pe dri martolod. Kaer e oa klask war o lerc’h, ne gaved gour ebet deusouto. Un eizhtez bennak e taleas an traoù e-giz-se.

A-barzh fin, Per-Yann, ar mestr, aet skuizh o c’hortoz, a lâras gant hiraezh :

-“A-benn arc’hoazh e yafomp d’ar mor, mod pe vod ! Ha kentoc’h evit chom berr, e kemerin ur C’honker war ma bourzh ma failh un den !”…

Ar vuhez diamzeriet, p. 55

Troidigezh / Traduction

Pierre-Jean, le diable et le petit mousse

Au siècle dernier, et on se rappelle encore bien de ça, les ailes noires de la disette, implacable et sans pitié, s'étaient étalées, sur le pays Bigouden. On ne trouvait plus beaucoup d'enfants à fréquenter l'école et quand il y allaient ce n'était pas tout le temps. A peine atteint huit ans, ils devaient aller dans l'aber fouiller la vase pour trouver des crabes mous pour leurs pères, car c'était le meilleur appat pour les lieux, les tacauds et les vieilles.

Et Tudi avait du se plier à ce travail dur et fatigant, et comme il se montrait dynamique il fut engagé par Pierre-Yves, patron du malamok Notre Dame de Penhors, immatriculé au Guilvinec.

Et vers Pâques cette année là, ils pêchaient la sardine en baie de Concarneau et autour des îles de Glenan. La pêche avait été bonne, et ils la vendirent au port de Concarneau. Les matelots après avoir touché leur semaine étaient parti en piste dans les bistrots. Quand ce fut le moment d'appareiller, il en manquait deux ou trois. On ne les trouvait nulle part. Et ça durait depuis huit jours.

A la fin, Pierre-Jean le patron, fatigué d'attendre dit la voie lasse :

"Demain nous allons en mer, de toute façon, et je prendrai des matelots de Concarneau s'il manque quelqu'un...

La vie intemporelle et autres contes, p.51

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Guillamot (Yann), Ar vuhez diamzeriet ha marvailhoù all, emb. Al Liamm, 134p, gant ur C.D.