Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1921 : L’indépendance de l’Irlande (Iwerzhon) crée un véritable engouement pour la littérature celtique insulaire

Le 6 décembre 1921 est créé l’état libre d’Irlande, avec un statut de condominium de l’Empire brittanique. Au-delà des commentaires politiques favorables en Bretagne, cet évènement crée un véritable élan des lettrés bretonnants pour la littérature irlandaise. Cela commence quelques semaines plus tard par une Gwerz Iwerzhon (Complainte de l’Irlande) publiée par Jules Gros. Celle-ci est une traduction d’une chanson populaire “The dawning of the day (La tombée du jour)” : Pa darzhe an deiz, oan bet un dro, lec’h ma red dour glas ar ster, pa lavare an hañv d’ar bodennoù bezañ glas, ha d’ar goulou dont da sklerijenniñ. En ur vont dre ar c’hlazenn hag ar bradenn ha dre ar parkeier bras divent e tigouezhaz ur plac’h ganin e skeud ar c’hoad glas (Quand le jour se levait, j’avais fait un tour près de la rivière ou coule des eaux vertes ; et la lumière d’inonder la pelouse verte et le pré et les grands champs immenses, une jeune fille vient à mois dans l’ombre du bois vert). On comprend pourquoi le pays a été baptisée la verte Eirinn !

L’inimitié envers le!Farewell Kathleen, l’adieu d’un jeune homme à sa fiancée qui doit partir en exil : Daoust m’eo Bro Saoz ur vro gaer, leun a baotred faro, Ar saozon-se, tromplerien dre natur a lavaro deoc’h ez oc’h ur plac’hig dous ha koant. N’it ket d’o selaou, mignonez, livirit dezho hebken ez eus ur paotr yaouank en Iwerzhon a ran e galon abalamour deoc’h (L’Angleterre est un beau pays, plein de jeunes fanfarons, ces Anglais trompeurs par nature vous diront que vous êtes jolie et douce, mais ne les écoutez pas, dites leur seulement qu’en Irlande un jeune homme a le cœur brisé par votre absence).
Ce premier jet littéraire sera suivi de relations suivies amplifiées par les Congrès celtiques : Kendalc’h keltiek Kemper en 1924 et celui de Dulenn (Dublin) en 1925. Dès L’année suivante, le journal littéraire Gwalarn, publie War varc’h d’ar mor, (Cavaliers vers la mer), la célèbre pièce de théâtre de J.M. Synge traduite par Youenn Drezen, thème repris en Oratorio par René Abjean en 1987. L’année suivante c’est un vieux texte mythologique Tonkadur bugale Tuireann (Le destin des enfants de Tuireann) qui est proposé aux bretonnants. Les traductions littéraires de textes d’auteurs Irlandais attestent de cet appétit des Bretons vers une île aux quatre prix Nobel de littérature. Une île qui reste une référence pour l’univers des lettres quelle que soit la langue.

Dindan Luc’hskeudenn tennet eus “La Bretagne Touristique” 15 a viz Eost 1925
Renk kentañ : Denis Coffey, rektor Skol-veur Iwerzhon, An Itr. Jaffrennou, an Dimezell Agnes O Farelly, sekretourez ar c’hendalc’h keltiek, Frañsez Jaffrennou, dileuriad ar Goursez hag an U.R.B.

Eil renk : Yves le Drezen, dileuriad ar Bleun Brug ha Breuriez ar brezoneg, Roparz Hemon, dileuriad Unvaniez Yaouankiz Breiz

Pennad orin / Texte original

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Lennegezh Iwerzhon e Brezhoneg

a) Hengounel

Imram Mael Duin, Brittia 1913, (tr. L.Herrieu- Le Diberder),

Gwerz Iwerzhon (The dawning of the day), in Breiz atao, Février 1922. P.163 (tr. Jules Gros)
Son Iwerzhon, (To ladies eyes), in Breiz atao, Février, 1922,(tr. Jules Gros)
Terences Farewell to Kathleen (Son Iwerzhon), in Breiz Atao, 1922, P.230 (tr. Fañch Gourvil)
Tonkadur Bugale Tuireann, Levraoueg Gwalarn, 1927, 44p.(tr. Roparz Hemon)
Tonkadur Bugale Lir, Gwalarn, N°10, 1927, (tr. Roparz Hemon)
Tonkadur Bugale Usnac'h, Gwalarn, N°11, 1927 (tr. Roparz Hemon)
Diairmuid ha Grainne, Gwalarn, 1931. (tr. Roparz Hemon)
Skrapadeg saout Koualnge, Gwalarn, 1931.(tr. Roparz Hemon)
Gwelidigez Mab Konglin, Gwalarn, 1932.(tr. Roparz Hemon)
Guéladen Tondal, Dihunamb,1932.(tr. Heneu (Yann-Vari)
Derdriu pe lah mabed Usneh, Dihunamb, 1933. (tr. Heneu (Yann-Vari)
Pa gan ar galon, Kanaouennou a garantez Bro Gonnac'h, Dastumet gant Douglas Hyde, Lakaet e Brezhoneg gant Farnachanavan, Gwalarn N°90, 1936.

b) Lennegezh a-vremañ

O Broin (Leon) Lennegezh Iwerzon hirio, in Gwalarn, N°6, 1926, P69
Synge (J.M.), War varc'h d'ar mor, Gwalarn, 1926, (tr. Youenn Drezen).
Mac Piarais (Padrig), Teir c'hontadenn, Gwalarn, 1934 (Troidigezh Farnachanavan)
Hyde (Douglas), Pa gan ar galon, tr Farnachanavan.
Murray T.C., Nevez Amzer, Pezh c'hoari en un arvest (tr Roparz Hemon), Gwalarn, 1938.

Kendalc'h keltiek Kemper 1924

Compte rendu du congrès panceltique de Quimper, Buhez Breiz, N°48, décembre 1924
Breiz Atao, N°70, octobre 1924

Kendalc'h Keltiek Dulenn 1925 :

Drezen (Youenn), Doue, ar vro hag ar yezh e kendalc'h holl-geltiek Dublin, Feiz ha Breiz 1926 p310-314)
Marchal (Morvan), Le congrès panceltique de Dublin, Breiz Atao, 1926, pp.593-598.
Taldir-Jaffrennou (F.), Impressions d'Irlande, in La Bretagne touristique, 15 Août, 1925.
Mordrel (Olier), Notes d'Irlande et d'outre Manche, in Breiz Atao, N089, Mai 1926

Levrioù brezhoneg diwar-benn Iwerzhon
Brug ar menez du, Iwerzon gwelet gant ur vretonez, Bzhg gant Dir na dor, 1933. (Congrès eucharistique de Dublin, 1932.)
Meavenn, Iwerzon Dishual, Skol St Enda, Gwalarn, N°38, 1932.
Meavenn, Ar follez yaouank, Gwalarn, 1941. cf Une jeune folle dans la guerre civile irlandaise