Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1930 : 1930 : Job ha Lom, les « Laurel et Hardy » breton mis en scène par Jakez Riou dans  An ti Satanazet (la maison satanisée).

En pleine crise de 1929, le besoin de s’évader mobilise Jakez Riou qui publie le feuilleton des mauvais coups de Job et Lom dans le Courrier du Finistère. Ne oant ket daou azen pell ac’hano, mes daou istrogell eus ar re vrasañ  (Ce n’était pas deux ânes, loin de là mais deux grands uluberlus)

Le cidre aidant ils croient voir le corps de leur oncle noyé dans l’Aulne. Les voilà chez la tante avec l’espoir d’écourter ses jours et de toucher l’héritage. Mais elle n’est pas commode : Trist awalc’h gwelet ac’hanoc’h o redek ar barrez o sistra bemdeiz hag o tremen ho puhez dilabour. Ne gavot plac’h ebet da fortuniañ (C’est triste de vous voir courir la paroisse, à boire du cidre et à rester sans rien faire. C’est une honte !, vous ne trouverez personne pour vous mariez !)

Pour faire trépasser la tante Marie, ils décident de la faire mourir de peur. La nuit, ils reflètent la lune dans la fenêtre  avec un miroir  Pa voe dibikouzet he daoulagad e welas ur sklerijenn gwenn, difinv ha spontus a bare war boltred he gwaz. Mari a laoskas ur c’hri hag a stardas al linselioù tro dro dezhi (Quant elle ouvrit les yeux elle vit une lueur fixe, blanchâtre et inquiétante qui donnait sur le portrait de son mari Herri. Marie poussa un cri et s’enroula dans les draps).
Quand minuit sonne Job et Lom sont à l’oeuvre : Diaouled oant hag e savent o mouezh hag e yudent « Mari, hoc’h ene a zo du evel huzil ar siminal », » An Ankoù zo barzh ho ti ! » (Comme de veritables diables, ils criaient : « Mari votre âme est plus noire que la suie », « l’Ankoù est dans la maison ! »)

Et on en rajoute avec un chat noir : Gwaskañ a ra war al loen hag e krogas d’ober miaou miaou ma oa un druez selaou anezhañ ( Il étrangla le chat qui commença a faire miaou, à faire pitié).

Ce vacarme alerte toute la population persuadée que le diable est dans la maison de Mari. En noz-se den ebet ne gouskas dianken. Ar merc’hed a welas en o hunvreoù kerniel hir, ferc’hier lemm, tan-flamm ha daoulagad ruz (Cette nuit-là personne ne dormit tranquille. Les femmes dans leurs rêves voyaient des cornes pointues, des fourches acérées, du feu ardent et des yeux rouges).

Bien entendu nos deux « istrogell » se retrouve gros jean et les lecteurs auront eu bien du plaisir à lire cette farce du pays de Châteaulin. An ti Satanazet traduit en gallois sous le titre Diawl yn ty  (Le diable dans la maison) reste une des perles de notre littérature populaire.

Pennad orin / Texte original

An horolaj a skoas un taol all. Mari a ziskoachas trumm he fenn a-zindan al liñserioù. Ne ouie ket pe an eur pe an diaoul en doa graet trouz en ti. Selaou a reas. Sellout a reas a-dreuz gwerzhidoù an nor. Ne glevas netra, mes gwelout a reas ar prenestr, prenestr he zi, sklerijennet holl evel ma vije bet al loar o parañ warnañ. Ar sklerijenn a oa gwenn, evel ar sklerijenn a dle teurel Anaon ar Gristenion p’o deus bet aotre digant an Aotrou Doue d’en em ziskouez d’an dud evit reiñ kentel dezho.

Mari a chomas alvaonet, souezhet-marv.

— « Penaos », emezi, « emañ al loar o parañ war ar prenestr ? Ar prenestr a zo troet ouzh tu an hanternoz, ha sklerijenn al loar ne c’hell, e mod ebet, tizhout anezhañ. »

Koulskoude e oa, hep douetañs ebet, sklerijenn wenn al loar, peogwir ne oa goulou ebet er-maez d’an eur diwezhat-se, tost ma oa da hanternoz.

— « Nann ! n’eo ket al loar an hini eo », a soñjas adarre ar voereb, « pe e vefe henozh ul loar he sklerijenn gamm. N’eo ket, kennebeut, skleur un tangwall, difiñv ma ’z eo ar sklerijenn war ar prenestr. Petra ’ sinifi kement-mañ ? »

Mari a zibikouzas he daoulagad kenkas e vije bet c’hoazh oc’h huñvreal.

N’edo ket oc’h huñvreal, ha dihun mat e oa, rak pa voe dibikouzet ganti he daoulagad, e welas ar sklerijenn souezhus o parañ war ar prenestr, ker gwenn, ken difiñv, ha ker spontus hag a-raok.

Mes ar voereb n’he doa ket taolet kont en un dra : ar sklerijenn, eus ar prenestr, a bare war boltred Herri. — Doue a bardono ! — en e stern bras, a-zioc’h mantell ar siminal. Ar poltred sklerijennet gwenn, a oa heñvel ouzh ur weledigezh e-barzh an ti teñval.

Mari a laoskas ur c’hri, hag a stardas al liñserioù en-dro dezhi. Stouiñ a reas he fenn, hep krediñ sellout.

Goude un abadenn, e savas he fenn, hag e sellas adarre.

Ar sklerijenn a fiñve, a dostae, goustadik.

Ya ! fiñval a rae ar sklerijenn war vantell ar siminal, ha tostaat a rae didrouz ouzh tal ar gwele.

Mari a guzhas he fenn dindan al liñser, spontet.

Ne sellas mui.

Ne selaouas mui.

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Embannadurioù : (éditions)

Le Courrier du Finistère (22 novembre 1930-11 avril 1931), en linenn war Dielloù departamant Penn ar bed
Skridoù Breizh, 1944, en linenn war IDBE
Brud nevez, 1999
An Alarc'h 2012, An ti satanazet.
An Drouizig, 2013, en linenn
Wikimammenn, 2022, An ti satanazet

Embannadur kembraeg (édition en gallois)

Diawl yn y ty, tr. J.E. Caerwyn, Gwasg Gee, Dynbych, 1972