Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1990 : 50 ans après l’appel du général de Gaulle, les bretonnants, acteurs de la France libre, témoignent sur France 3 Bretagne

L’Institut National de l’Audiovisuel a fait un gros travail de valorisation des reportages en breton de F.3 Bretagne. On peut ainsi visionner en ligne sous le titre Hanter-kant vloaz goude galv ar Jeneral de Gaulle, (50 ans après l’appel du général de Gaulle) les témoignages des pionniers de la France libre.

N’em boa ket klevet anezhañ. Goude-se em boa klevet e oa an trouz e-barzh an enez, de Gaulle en doa pedet an dud o doa c’hoant mont volontaer gantañ d’ober ar brezel, mont da vro Saoz. Gant an dra-se am boa desidet da vont da vro Saoz. ( Je n’avais pas entendu l’appel mais j’avais entendu plus tard sur l’île que de Gaulle cherchait des volontaires pour continuer la guerre en Angleterre. C’est ce qui m’a décidé à partir.) Le Sénan Jean Louis Milliner, mais aussi des centaines d’autres venus des côtes de Bretagne ont eu le même reflexe : D’ar poent-se ne oa ket kalz a dud a-enep Hitler ha Mussolini, setu ne ouiemp ket penaos treiñ. Setu oa gedet da soñjal mat an traoù penaos e pasefe. Benn ar fin hon doa en em zesidet asamblez da vont gant de Gaulle (A ce moment, il n’y avait pas grand monde prêt à contrer Hitler et Mussolini, et nous nous posions des questions sur l’avenir. En définitive nous avons décidé de suivre de Gaulle).

Un den a enor bras, roet en deus fiziañs deomp ( Un homme d’honneur qui nous a redonné confiance). La vénération des Français libres pour leur chef est palpable, même si les 40 % de Bretons qui composaient les Forces navales françaises libres ne l’ont pas vu souvent : Marteze meus gwelet anezhañ teir pe beder gwech pa oan e Bro Saoz. Goude e yemp d’an Island, d’ar C’hanada da beb lec’h da eskortiñ ar c’honvoyoù da zont ha da vont ( Je l’ai peut-être vu trois ou quatre fois quand j’étais en Angleterre. Après nous allions en Islande, au Canada un peu partout pour escorter les convois).

L’appel du 18 juin, multidiffusé sur la BBC fut aussi traduit en breton par Charles Guillois qui lit lui même sa traduction : Amañ omp e Bro Saoz, pell eus ar gêr, hon galon zo ganeoch, ar Jeneral de Gaulle zo amañ ivez. Kaozeet en deus dech noz « Kollet nomp penn kentañ met ar brezel neo ket echu choazh (Nous sommes en Angleterre, loin de la maison. Notre coeur est avec vous. Le général de Gaulle est ici, il a parlé hier soir « On a perdu au début mais la guerre n’est pas terminée).
Témoignages et éclairage à découvrir dans « L’ouest en mémoire » sur internet.

Pennad orin / Texte original

 Gaolouriezh a vrezel ha Rezistañs e Breizh
gant Christian Bougeard (Troidigezh Sten Charbonneau)

Da heul Galv an 18 a viz Even 1940, ha  daoust da Vers-El Kébir, e verzh renerien Vichy e veze selaouet kalzig ar BBC ken abred ha 1940. Ar « gaolouriezh » e-liamm gant ar « saozkarouriezh » a gresk a-vras. Ur santimant forc’hellek alies a-walc’h, hag a daol sklerijenn war ar spi, ha war ar c’has ouzh an alouberien hag ar « german-gasouriezh ». Alies e tro war-zu Londrez ur rezistañs diabarzh abred ha lies-stumm, hini ar rouedadoù hag al luskadoù, hag a vo frammet e Breizh evit reiñ ur respont d’ar frazenn vrudetañ e Galv an 18 a viz Even : « Forzh petra a c’hoarvezo eo arabat ez afe tan rezistañs ar Frañs da vervel, ha ne varvo ket ». Istor-meur ar c’haolouriezh a vrezel, a gaver stank e Breizh war-lerc’h 1945, a droio d’ur c’haolouriezh politikel da vare an RPF, nerzh a-bouez war zilennadegoù penn-kentañ ar Vvet Republik, dre c’haolouriezh ar referendom hag ar prezidant.

Tennet eus lec'hiad Becedia

Troidigezh / Traduction

Gaullisme de guerre et Résistance en Bretagne
par Christian Bougeard

Dans le prolongement de l’Appel du 18 juin 1940, et malgré Mers-El Kébir, la forte écoute de la BBC est signalée par les autorités de Vichy dès 1940. Le « gaullisme » associé à « l’anglophilie » se développe massivement. Ces sentiments, souvent ambivalents, illustrent l’espoir ainsi que le rejet immédiat de l’occupant et « la germanophobie ». Souvent tournée vers Londres, une résistance intérieure précoce et multiforme, celle des réseaux et des mouvements, se structure progressivement en Bretagne en réponse à la phrase la plus fameuse de l’Appel du 18 juin : « Quoi qu’il arrive, la flamme de la résistance française ne doit pas s’éteindre et ne s’éteindra pas ». L’épopée du gaullisme de guerre, très présente en Bretagne après 1945, va se muer en un gaullisme politique au temps du RPF, puissant électoralement au début de la Ve République, à travers le gaullisme référendaire et présidentiel.

Extrait du site internet Becedia

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

France 3 Bretagne, 50 vloaz goude galv ar jeneral de Gaulle, Site de l'I.N.A. (reportage complet de 8')
L'ouest en Mémoire, 50 vloaz goude galv ar jeneral de Gaulle, reportage de 2', éclairage en breton et en français de Marie-Françoise Keramprant – CRBC - Brest
Christian Bougeard, Galv an 18 a viz Even 1940 gant ar jeneral de Gaulle, en ligne sur Becedia

Bernez Rouz, Sein, une île de résistances, Éd. des Montagnes Noires, 2023, 248p.