Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1900 : les plus vieux enregistrements de bretonnants à l’expo universelle de Paris

En 1900, l’exposition universelle attire 50 millions de visiteurs à Paris. Une occasion rêvée pour le linguiste Léon Azoulay d’enregistrer les langues du monde entier. Sa moisson est fructueuse puiqu’il enregistra sur rouleaux de cire 74 langues, dont du breton et du gallo lors de son passage sur le pavillon de la Bretagne.

Il a la bonne idée de faire enregistrer la parabole de l’enfant prodigue dans trois dialectes différents : le vannetais, le cornouaillais et le léonard. Hag e vab a lavaras dezhañ: Va zad, pec’het em eus a-enep an neñv hag a-enep dit, ha n’on ket dign mui da vezañ galvet da vab. Met an tad a lavaras d’e servijerien: Degasit ar sae gaerañ ha gwiskit he dezhañ, ha lakait dezhañ ur walenn war e viz hag ur botoù en e dreid,
(Le fils lui dit : Mon père, j’ai péché contre le ciel et contre toi, je ne suis plus digne d’être appelé ton fils Mais le père dit à ses serviteurs : Apportez vite la plus belle robe, et l’en revêtez ; mettez-lui un anneau au doigt, et des souliers aux pieds.)

Dans le registre laïque, c’est un Cornouaillais qui s’illustre pour raconter un conte licencieux : comment Marjan initie Yann aux secrets de l’alcove :

Marjan baourez, petra bennak a rafez ivez evit lakaat ar paotr Yann e-giz-se da zimeziñ ?
– Gortoz, me zo o vont bremaik-tuchant da zegas dezhañ c’hoant dimeziñ.

(Pauvre Marie-Jeanne, comment vas tu faire pour que Yann se décide à se marier ?
Attend, je vais tout de suite lui donner l’envie de se marier !)

Et Marie-Jeanne d’acheter des gateaux qu’elle baptise priedelezh (Mariage) :
Hag hi ober ur wastelenn dezhañ. Che -lar-eñ- ar briedelezh a zo mat ! Groez din un all c’hoazh ! (Et elle de lui donner un gateau-priedelezh. Che, dit-il, mais le gateau-mariage est bon. Donnes moi un autre !
La suite de l’initiation est sur internet et devrait vous donner envie d’apprendre le breton !
La chanson interesse aussi notre collecteur, c’est surtout les Vannetais qui s’illustrent par des mélodies magnifiques : Pa’m behe ur galand (Quand j’avais un amoureux), Gwezharall ha pa pa oan yaouank ( Dans le temps quand j’étais jeune), Sonenn en Deinserion (la chanson des tisserands), En danter re verr (Le tablier trop court).
Ce véritable trésor linguistique fait le bonheur des linguistes et des spécialistes de la tradition bretonne. Il fait l’objet avec d’autres enregistrements du début du XXème siècle d’un travail de thèse à l’université de Rennes 2.

Pennad orin / Texte original

Parabol ar mab prodig

Un den en doa daou vab. An hini yaouankañ a lavaras d’e dad : Ma zad, roit din al lodenn eus ar madoù a zle degouezhout din. Hag an tad a bartajas e vadoù etrezint.
Hag un nebeud devezhioù goude, ar mab yaouank-se o vezañ dastumet kement a oa dezhañ, a yeas kuit d’ur vro bell hag a zispignas eno e beadra o vevañ en dizurzh.
Pa en doe dispignet kement hen devoa, e c’hoarvezas ur gernez vras er vro-se hag e komañsas bezañ en dienez.
Hag o vezañ aet ac’hane, en em lakaas da vevel gant unan eus a dud ar vro-se, hag hemañ a gasas anezhañ d’e zouaroù da ziwall ar moc’h.
C’hoant hen devoa bet da derriñ he naon gant ar boued a zebre ar moc’h; met den ne roe dezhañ.
O vezañ eta antreet ennañ e-unan, e lavaras: Pegement a vevelien a zo e ti va zad, hag o deus bara ar pezh a garont, ha me a zo o vervel gant an naon!
Sevel a rin, hag ez in da gavout va zad, hag e lavarin dezhañ: Va zad, pec’het em eus a-enep an neñv hag a-enep dit; ha n’on ket ken dign da vezañ galvet da vab. Gra din evel da unan eus da vevelien.
En em lakaat a reas eta en hent hag e teuas etrezek e dad. Hogen, pa oa c’hoazh pell, e dad a welas anezhañ, hag en doe truez outañ, hag o teredek d’e gavout, e lammas gantañ hag e pokas dezhañ.
Hag e vab a lavaras dezhañ: Va zad, pec’het em eus a-enep an neñv hag a-enep dit, ha n’on ket dign mui da vezañ galvet da vab.
Met an tad a lavaras d’e servijerien: Degasit ar sae gaerañ ha gwiskit he dezhañ, ha lakait dezhañ ur walenn war e viz hag ur botoù en e dreid,
ha degasit al leue lart, ha lazhit anezhañ, ha debromp hag en em rejouissomp rak ar mab-mañ din a oa marv hag eo deuet d’ar vuhez.

Troidigezh / Traduction

La parabole de l'enfant prodigue

Un homme avait deux fils. Le plus jeune dit à son père : mon père, donne-moi la part de bien qui doit me revenir. Et le père leur partagea son bien.
Peu de jours après, le plus jeune fils, ayant tout ramassé, partit pour un pays éloigné, où il dissipa son bien en vivant dans la débauche.
Lorsqu’il eut tout dépensé, une grande famine survint dans ce pays, et il commença à se trouver dans le besoin.
Il alla se mettre au service d’un des habitants du pays, qui l’envoya dans ses champs garder les cochons.
Il aurait bien voulu se rassasier des caroubes que mangeaient les pourceaux, mais personne ne lui en donnait.
Étant rentré en lui-même, il se dit : Combien de serviteurs chez mon père ont du pain en abondance, et moi, ici, je meurs de faim !
Je me lèverai, j’irai vers mon père, et je lui dirai : Mon père, j’ai péché contre le ciel et contre toi, je ne suis plus digne d’être appelé ton fils ; traite-moi comme l’un de tes serviteurs.
Et il se leva, et alla vers son père. Comme il était encore loin, son père le vit et fut ému de compassion, il courut se jeter à son cou et le baisa.
Le fils lui dit : Mon père, j’ai péché contre le ciel et contre toi, je ne suis plus digne d’être appelé ton fils.
Mais le père dit à ses serviteurs : Apportez vite la plus belle robe, et l’en revêtez ; mettez-lui un anneau au doigt, et des souliers aux pieds.
Amenez le veau gras, et tuez-le. Mangeons et réjouissons-nous
car mon fils que voici était mort, et il est revenu à la vie.

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin