Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

Chapeau ou coiffe ? (Tog pe goef ?) Le dilemme des femmes bretonnes dans les années trente.

Regardez bien vos albums de famille : l’abandon de la coiffe pour le chapeau est un fait vestimentaire marquant du XXème siècle et un casse-tête pour les femmes. Joseph-Marie Noël, recteur de Plounevez-Quintin, auteur de pièces de patronage en a fait un monologue.

 Ma zad na c’houl ket klevet komz eus tokoù ; ma mamm a blij gwelloc’h ar c’hoef dezhi met na stourm ket eneb d’he merc’h evit kement-mañ. Koef pe dok, gant pehini anezhe a gav deoc’h a vefen ar c’hoantañ ? (Mon père ne veut pas entendre parler de chapeau ; ma mère préfère la coiffe mais elle ne lutterait pas contre sa fille sur ce choix. Coiffe ou chapeau, avec lequel serais-je plus jolie ? )

Car mademoiselle a deux prétendants : Job am c’havfe koantoc’h gant un tog moan, hanter goloet ma blev frizet gantañ. Evelse -emezañ- e vijen prest da vont er-maez ar vro. Per, en deus diskleriet din krak ha krenn, n’am c’hemero ket mar wiskan un tog. ( Joseph me trouverait plus jolie avec un chapeau plat qui couvrirait la moitié de mes cheveux frisés. Ainsi – dit-il – je serai prête pour aller ailleurs. Pierre, m’a dit de façon claire qu’il ne m’accepterait pas si je porte un chapeau).

Avant toute chose il faut essayer les deux : Pegen aes eo an tog da lakaat ! un taol lagad war ar melezour, un tamm kempenn d’ar blev ha pare. Ar pezh eo ar gwashañ, ret e vez trokañ anezhe div, teir, peder gwech ar bloaz. Pa teu da soñj deoc’h ho peus kavet unan eus an dibab, a weler ur stumm nevez (Que c’est facile de porter un chapeau ! Un coup d’oeil dans le miroir, on arrange un peu les cheveux et on est prête ! Le pire, il faut en changer deux, trois, quatre fois par an. Quand on pense avoir trouvé le bon, sort un nouveau modèle).

Fidendoue ! ur c’hoef gwenn, marellet, c’houarnet mat a zo koant. Soñjal a ra din eo ledanoc’h ma fenn, nerzhusoc’h ma daoulagad. Laret vez eo kaeroc’h evit an tog ( Mon Dieu, une coiffe blanche, bigarrée, bien tenue est jolie. Je pense que ma tête est plus large et mes yeux plus vifs).

Il faut trancher : Ma c’halon a zo frailhet rak pêr a fell din. Gwiskañ a rin ur c’hoef. (Mon coeur est partagé car c’est Pierre que j’aime. Je porterai la coiffe.)

La clergé de l’époque était vent debout contre la mode des villes d’où la morale de cette histoire :

Krediñ a ra din e tougan gant ur c’hoef ur vriad eus vertuioù hon mammoù kozh hag hon mamm Breizh. Je pense que al coiffe porte une brassée des vertus de nos grands-mères et de notre matrie la Bretagne).

Pennad orin / Texte original

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Noël (Joseph-Marie) in Lukian Raoul, Geriadur ar skrivagnerien, Al Liamm, 1992, p.327