Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

Gwezenn Mae : arbre de mai et branches d’amour, une tradition bretonne millénaire

La tradition de planter l’arbre de mai est attestée depuis le Moyen-âge en Europe. Curieusement, en Bretagne, il n’existe que peu de textes sur ce rite ancien. Le premier texte qui détaille la tradition à Locronan date de 1954. Il est en breton et il est signé Gaid Koadou : Gwezenn Vae a vez plantet war blasenn Lokronan, en noz etre ar Sadorn hag ar Sul kentañ a viz Mae. Ar baotred yaouank o deus ugent vloaz er bloaz eo a rank ober al labour-se. (L’arbre de mai est planté sur la place de Locronan, dans la nuit du samedi au premier dimanche de mai. Ce sont les jeunes hommes qui ont vingt ans dans l’année qui doivent se charger de cette tâche).

L’arbre doit être planté nuitamment et sans témoin. Les Locronanais ne le découvrent que le premier dimanche de mai. Mais les jeunes qui ont planté le hêtre en détachent quelques branches pour déclarer leur flamme : E-pad an noz, ar baotred yaouank-mañ a lamo digant ar wezenn un toulladig mat eus ar skourroù glas. Pep hini neuze a yelo da lakaat ur bod anezho ouzh prenestr e vuiañ-karet, hep lavaret netra da houmañ, evel-just. (Pendant la nuit, ces jeunes gens prélèveront de l’arbre quelques branches bien vertes. Chacun ira alors en déposer un bouquet à la fenêtre de sa dulcinée, sans rien lui en dire, bien entendu.)

D’autres traditions ont été relevées dans le Morbihan comme nous le révèle Job Jaffré : Paotred a galon en em gave evit stagiñ ur boked doc’h fenestr razh ar merc’hed yaouank. Hani ne veze ankouaet hag èl-se pep plac’h a ouie doc’h an dra-se e oa bet ur paotr evit bout bet ur soñj eviti. Ha ne gavit ket-c’hwi brav an dra-se ? (Il se trouvait des jeunes gens au grand cœur qui garnissaient d’une branche la fenêtre de toutes les jeunes filles. Aucune n’était ainsi oubliée et chacune savait qu’un garçon avait eu une pensée pour elle. Vous ne trouvez pas ça beau ?)

Daniel an Doujet rapporte lui que la branche de Mai (barr-mae) pouvait aussi être maléfique : E lec’hioù ’zo e veze roet spern d’ar merc’hed drouk, kaol d’ar re jalous, banal d’ar re zigempenn, tin d’ar rederezed, lann d’ar pennoù fall, ur barr diàr un avalenn d’ar liperezed….Par endroits, les filles méchantes recevaient de l’aubépine, les jalouses du chou, du genêt pour les malpropres, du thym pour les débauchées, de la lande pour les revêches, une branche de pommier pour les buveuses…)

Ces rites d’un autre temps se terminaient par la vente de l’arbre de mai à Locronan et par un grand feu de joie à la Saint Jean avec toutes les branches de hêtres.

Pennad orin / Texte original

Ur c’hiz kozh : gwezenn Vae

"Ur c’hiz eo houmañ hag a gaver bev c’hoazh e parrez Lokronan-Kerne. Abaoe mil bell ’zo emañ eno ar c’hiz-se.
Ar re a dremen dre Lokronan etre ar Sul kentañ a viz Mae ha gouel Sant-Yann, a chom souezhet o welet eno e-kreiz ar blasenn ur pezh gwezenn ha n’edo ket a-raok.
Hag e c’houlennont evel-just, penaos ha perak emañ eno ar wezenn-se ha na seblant ket kaout gwrizioù.
Respontet ’vez dezho kement-mañ :

Gwezenn Vae a vez plantet war blasenn Lokronan, en noz etre ar Sadorn hag ar Sul kentañ a viz Mae.
Ar baotred yaouank o deus ugent vloaz er bloaz eo a rank ober al labour-se.
Kentañ ’reont, er sizhun a-raok eo mont da zibab ar wezenn war ar maez, ha d’he frenañ digant ar perc’henn. Kerkent hag ar Gwener e vez graet un toull war ar blasenn da resev troad ar wezenn.

Met ar wezenn, n’eus forzh pegen bras e ve, ne vo lakaet en he flas nemet, en noz, d’ar Sadorn, ha ne dle ket bezañ gwelet gant den nemet d’ar Sul vintin. Didrouz ha buan e tle bezañ graet al labour gant ar baotred yaouank hepken.
E-pad an noz, ar baotred yaouank-mañ a lamo digant ar wezenn un toulladig mat eus ar skourroù glas. Pep hini neuze a yelo da lakaat ur bod anezho ouzh prenestr e vuiañ-karet, hep lavaret netra da houmañ, evel-just.
D’ar Sul vintin, a-raok ma tarzho ar gouloù-deiz, kentañ preder pep plac’h yaouank a vo ober ur sell ouzh he frenestr, Mard eus outañ ur skourr glas, ur merk eo he deus ur c’haredig. Kerkent e tle lemel kuit ar bod, rak arabat eo e ve gwelet gant den ebet.
Darn all eus ar bodoù a vo lakaet da gaeraat ar puñs.

An holl vodoù a chomo ouzh ar c’hef a vo lakaet d’ober tantad Sant Yann, d’ar 24 a viz Mezheven. Ar c’hef e-unan a vo gwerzhet, diouzh an noz, d’an hani a ginnigo ar priz uhelañ. Mard eo ur wezenn faou, peurvuiañ e vez prenet gant ur botaouer-koad."

Gaid Koadou, in Bleun brug, N°70, Ebrel 1954

Troidigezh / Traduction

Une vieille tradition : l’arbre de mai

"C’est une tradition toujours vivante dans la paroisse de Locronan en Cornouaille. Elle y existe depuis des temps immémoriaux.
Ceux qui passent par Locronan entre le premier dimanche de mai et la fête de la Saint-Jean, sont étonnés d’y voir, sur la place, un grand arbre qui n’y était pas auparavant.
Et ils demandent bien entendu, comment et pourquoi cet arbre est là, alors qu’il ne parait pas avoir de racines.
On leur répond ceci :

L’arbre de mai est planté sur la place de Locronan, dans la nuit du samedi au premier dimanche de mai.
Ce sont les jeunes hommes qui ont vingt ans dans l’année qui doivent se charger de cette tâche.
La première chose qu’ils font, la semaine d’avant, c’est d’aller choisir un arbre à la campagne ; et de l’acheter à son propriétaire. Dès le vendredi on creuse un trou sur la place pour recevoir le pied de l’arbre.

Mais l’arbre, même s’il est très grand, ne sera mis en place que la nuit, le samedi, et il ne doit être vu par personne avant le dimanche matin. Les jeunes gens doivent donc travailler vite et silencieusement, et eux seuls.
Pendant la nuit, ces jeunes gens prélèveront de l’arbre quelques branches bien vertes. Chacun ira alors en déposer un bouquet à la fenêtre de sa dulcinée, sans rien lui en dire, bien entendu.
Le dimanche matin, dès l’aurore, la première préoccupation de chaque jeune fille sera d’aller jeter un œil à sa fenêtre. Si elle y trouve une branche verte, c’est qu’elle a un amoureux. Aussitôt elle doit enlever celle-ci, afin que nul ne puisse la voir.
D’autres rameaux seront mis en décoration du puits.

Toutes les branches qui restent sur le tronc serviront à alimenter le feu de joie de la Saint-Jean. Le tronc proprement dit sera vendu, cette nuit-là, au plus offrant. Si c’est un tronc de hêtre, la plupart du temps il est acheté par un sabotier."

Traduction Daniel Doujet
Barroù Mae / Les branches de mai,

Emgleo Bro an Oriant, Lire en ligne

 

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Pennadoù e brezhoneg

Gaid Koadou, Ur c’hiz kozh : gwezenn Vae, Bleun Brug, N°70, Ebrel 1954
Rafael Taldir, Barroù Mae, La liberté du Morbihan, 6/05/1966
Job Jaffré, Barroù Mae, La liberté du Morbihan, 10/05/1980
Job Jaffré, Etrezomp e Brezhoneg, 29/04/1983
Rafael Taldir, Ar barr-mae, An Doéré, Nevez amzer 1986
Daniel An Doujet, Barroù Mae / Les branches de mai, 2017, Pevar fennad da  Lenn en linenn war lec'hienn Emgleo an Oriant.

Articles en français :

Henri-François Buffet, Bretagne morbihannaise, 1840, p.142
Arnold Van Gennep, Arbres, branches et bouquets de mai, in Le folklore français, tome II, pp 1261-1306
Daniel Giraudon, "La nuit du premier mai, Branches d’amour et chants de quête en Côtes-d’Armor", ArMen 58, Avril 1994, p. 2-11.
Daniel Giraudon, "Belteine, Les traditions du 1er mai en Irlande",  ArMen 84, Avril 1997, p. 26-35.
Michel le Billan, "Les traditions du 1er mai en morbihan", [courrier]  ArMen 88, Septembre 1997, p. 60.
Daniel Giraudon, "Le mai en Cornwall",  ArMen 120, Avril 2001, p. 24-33.
Fañch Postic, Les fêtes calendaires, 2012
Belobrennos, L'arbre et la clairière, in Kad evit ar gwir eneb ar bed, N°24, 2018, pp9-10 lire en ligne
Ouest-France, Locronan, les traditions perdurent avec l'arbre de mai, 8/05/2020 lire en ligne
Telegramme, A Locronan, l'Arbre de mai a repris ses quartiers sur la place de l'église, 9/05/2022 lire en ligne
Patrimoine Culturel Immatériel Bretagne, L'arbre de mai à Locronan, dossier en ligne
Wikipedia : Arbre de mai lire en ligne