100 ans Gwalarn : L’exemple du renouveau de la littérature irlandaise chez Patrick Pearse

Gwalarn n’est pas né d’une génération spontanée en avril 1925. Les porteurs d’une nouvelle littérature bretonne ont été chercher ailleurs des exemples à suivre dans les littératures en langue minorisée. Dans ses études d’Anglais à l’université de Leeds, Roparz Hemon, le créateur de Gwalarn avait pu lire les écrits de l’Irlandais Patrick Pearse en 1906 : Ret eo d’al lennegezh iwerzhonat, ma fell dezhi bevañ ha kreskiñ, mont e darempred diouzh un tu gant he amzer dremenet hec’h-unan hag diouzh an tu all gant spered Europa a-vremañ. Ret eo dezhi tennañ sev he buhez eus douar Iwerzhon ; mes ret eo dezhi bezañ digor frank d’ar seizh avel. (La littérature irlandaise, si elle veut vivre et se développer, doit d’une part prendre en compte son héritage littéraire et d’autre part  l’esprit européen d’aujourd’hui. Elle doit tiré la sève de son identité dans la terre d’Irlande, mais elle doit être ouverte aux vents du monde).

Faute d’avoir conservé notre littérature ancienne, les bretonnants ne pouvaient pas s’appuyer sur une tradition lettrée ancestrale. La littérature populaire du XIXème siècle ne pouvait pas non plus servir de modèle. Boazañ an dud da gavout skridoù a vo pleustret enno war draou a-bouez …Ezhomm ebet dezi heuliañ an henchoù kozh. Eur wech dichadennet, tachenn ebet na vo re ec’hon eviti… Pa n’eus mui anv ganti eus al lanneier alaouret hag eus tour dantelezet an iliz, petra vern ? Breizhad a-walc’h e vezo pa vo savet eus don kalonoù Breizhiz evit o breudeur. ( Il faut habituer les gens a des écrits qui parlent de choses importantes…Il n’y a pas besoin de suivre les vieux chemins. Une fois libérée, il n’y aura plus de terrain assez grand pour elle… Si on n’y parle plus des ajoncs d’or et des tours dentelées de nos églises, qu’est ce que ça peut faire ? Notre littérature sera suffisamment bretonne si elle vient du coeur des Bretons à l’attention de leurs frères).

Pearse 20 ans auparavant disait la même chose : Kudennoù an deiz a hiziv a vefe displeget hep aon en iwerzhoneg : karantezioù ha kasonioù, c’hoantoù ha douetañsoù ar baotred hag ar merc’hed a-vremañ. Drama ar brezel, trajedienn an divroañ … an evaj fall ; kresk ar follentez ; kudennoù sokial evel an dimeziñ hep karantez; — setu traoù a zo pouezus en hor buhez pemdeziek, hag a vez kavet kalz en hor c’haozeadennoù pemdeziek ; met ne gavomp ket an disterañ heklev anezho el levrioù iwerzhonat a vez skrivet

( Les problèmes d’aujourd’hui peuvent être traités sans problème en irlandais : amours et haines, les envies de la jeunesse actuelle, le drame de la guerre, la tragédie de l’exil, l’alcoolisme, la folie, les problèmes que génèrent les mariages arrangés, voilà des choses importantes de nos vies de tous les jours et dont on parle souvent et dont on ne trouve aucune trace dans les livres en irlandais).
Roparz Hemon enfonce le clou en fixant comme but : Roiñ deomp oberioù uhel ha kreñv, melezourioù kened a vo d’hor spered ur skoazell hag ul levenez da viken ( Qu’on nous donne des oeuvres fortes et de qualité, miroirs de la beauté qui nous donnera élévation et joie de l’esprit). Patrick Pearse insistait lui sur le message à envoyer au monde : Lakaat a reomp pep skrivagner yaouank da soñjal eo e gefridi gentañ bezañ dispont-kaer. Ma ‘z eus gantañ ur gemennadenn da gas d’ar bed, ra embanno anezhi. ( Que chaque jeune écrivain s’exprime sans barrière, s’il a un message à adresser au monde qu’il l’écrive et le fasse savoir).

Gwalarn, s’inspirant de modèles irlandais, galiciens, finlandais, hongrois… a fait oeuvre pionnière dans beaucoup de domaines, un mouvement d’émancipation littéraire qui se prolonge largement aujourd’hui.

Pennad orin / Texte original

About Literature

About Literature Irish literature, if it to live and grow, must get into contact on the one hand with its own past and on the other with the mind of contemporary Europe. It must draw its sap of its life from the soil of Ireland; but it must be open on every side to the free air of heaven. We would have our literature modern not only in the sense of freely borrowing every modern form which it does not possess and which it is capable of assimilating, but also in texture, tone, and outlook. This is the twentieth century; and no literature can take root in the twentieth century which is not of the twentieth century. We want no Gothic revival. We would have the problems of today fearlessly dealt with in Irish; the loves and hates and desires and doubts of modern men and women. The drama of the land war; the tragedy of the emigration-mania; the stress and poetry and comedy of the language movement; the pathos and vulgarity of Anglo-Ireland; the abounding interest of Irish politics; the relations of priest and people; the perplexing education riddle; the drink evil; the increase of lunacy; such social problems as (say) the loveless marriage;—these are matters which loom large in our daily lives, which bulk considerably in our daily conversation; but we find not the faintest echoes of them in the Irish books that are being written. There would seem to be an amazing conspiracy amongst our writers to refrain absolutely from dealing with life,—the one thing with which, properly considered, literature has any concern! We would have every young writer remember that his first duty is to be unafraid. If he has a message to deliver to the world, let him speak out: and the fact that his message is one that has not hit her to be endelivered in Irish should not deter him, but rather urge him on. All honour to the ancients: but they have not said everything that is to be said on any subject, and there are some millions of subjects on which they have said nothing at all.

Pádraig Pearse, About Literature, 26/05/ 1906 in An Claidheamh Soluis,  Conradh Na Gaeilge (Gaelic League).

Troidigezh / Traduction

Diwar-benn al lennegezh
Ret eo d'al lennegezh iwerzhonat, ma fell dezhi bevañ ha kreskiñ, mont e darempred diouzh un tu gant he amzer dremenet hec'h-unan hag diouzh an tu all gant spered Europa a-vremañ. Ret eo dezhi tennañ sev he buhez eus douar Iwerzhon ; mes ret eo dezhi bezañ digor frank d’ar seizh avel. Modern e vefe hon lennegezh, n'eo ket hepken evit amprestiñ a bep seurt stumm modern n'he deus ket c’hoazh hag a c'hellfe deskiñ, met ivez evit an danvez, an ton hag an da-zont. En ugentvet kantved emaomp ; ha lennegezh ebet ne c’hell gwriziennañ en ugentvet kantved ma n’eo ket eus an ugentvet kantved. 
N'hon eus c'hoant ebet da gaout un adsav gotek. Kudennoù an deiz a hiziv a vefe displeget hep aon en iwerzhoneg : karantezioù ha kasonioù, c'hoantoù ha douetañsoù ar baotred hag ar merc'hed a-vremañ. Drama ar brezel, trajedienn an divroañ ; bec’h, barzhoniezh ha c’hoariva an emsav evit ar yezh ; « patos » ha vulgariezh an Iwerzhon saoznekaet ; dedenn vras ​​politikerezh Iwerzhon ; an darempredoù etre ar veleien hag ar bobl ; politikerezh souezhus an deskadurezh ; an evaj fall ; kresk ar follentez ; kudennoù sokial evel an dimeziñ hep karantez; — setu traoù a zo pouezus en hor buhez pemdeziek, hag a vez kavet kalz en hor c'haozeadennoù pemdeziek ; met ne gavomp ket an disterañ heklev anezho el levrioù iwerzhonat a vez skrivet. Seblantout a ra e vije un doare irienn souezhus e-touez hor skrivagnerien evit chom hep mont en-dro gant ar vuhez e-giz m’emañ, — an dra nemeti a zlefe plediñ al lennegezh ganti, pa vez sellet outi evel m'eo dleet ! Lakaat a reomp pep skrivagner yaouank da soñjal eo e gefridi gentañ bezañ dispont-kaer. Ma 'z eus gantañ ur gemennadenn da gas d'ar bed, ra embanno : hag ar fed n'eus ket bet graet c’hoazh kement-all en iwerzhoneg, ne zlefe ket e vouchañ, met kentoc'h e vroudañ da vont war-raok. Enoriñ an dud kozh a zo mat : mes n’o deus ket lavaret kement a zo da lavaret var sujed ebet, hag ez euz un nebeud milionou a zanvezioù lec’h n’o deus lavaret netra kennebeut.

Pádraig Pearse, About Literature, 26 a viz Mae 1906 in An Claidheamh Soluis, kelaouenn Conradh Na Gaeilge (Kevredigezh ar gouezeleg).

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Pádraig Pearse, About Literature, 26 a viz Mae 1906 in An Claidheamh Soluis, read on line
Roparz Hemon, Lennegezh, in Breiz atao, N°66, 1 a viz meurzh 1924 Lenn en linenn