Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1979 : Bitekle : la taverne à la mi-route du chemin du paradis, racontée avec truculence par Guillaume Kergourlay.

An ostalidi hanter-hent (La taverne de la mi-route) est un lieu emblématique dans la tradition bretonne. Le retour de foire était marqué par cet arrêt obligatoire qui n’était pas le seul. La tradition d’une route du paradis bordée de 100 auberges a été révélée par le folkloriste Anatole le Braz. Guillaume Kergourlay en a fait une pièce de théâtre. Son héros, Fañch, a le privilège d’aller directement à Bitekle, la cinquantième auberge : Ar pezh ever ez-veo a ra nebeutoc’h a-se da lonkañ pa vezer marv. Ar re en em gav amañ diouzhtu eo ral dezho bezañ chomet gant ar sec’hed ez-veo. ( Ce qu’on boit quand on est vivant, c’est autant de moins à boire quand on est mort. Ceux qui se retrouvent ici d’emblée, ne sont jamais restés sur le sec quand ils étaient vivants).
Et le serveur de détailler l’ambiance : Amañ vez servijet lambig, gwiski-skotch, rom, kognak hag e vez dañset ar gavotenn, ar java, ar vals, an dañs kof-ha-kof (Ici on sert du lambig, du whisky, du rhum, du cognac et on dance la gavotte, la java, la valse et les slows.)

La vie est belle à Bitekle et quand St Pierre vient le samedi soir chercher les âmes avec sa charrette “Tud zo evit ar baradoz ?” ( Y-a-t’il des gens pour le paradis ?), les plus fatigués ne répondent pas et repartent pour une semaine de pilier de bar.
Deux d’entre eux ont été mariés à Frazi, et celle-ci les retrouve à Bitekle. Soñj mat meus ac’hanoc’h ho taou ! C’hwi gant ho tour-chik melen o tiverañ maez ho peg war ho kroñch hag egile gant pennoù e zaoulin kamm, hag e zaoulagad ruz o luchañ war e fri brulu ( Je vous reconnais vous deux, toi avec ton jus de chique qui te coule sur le menton et l’autre avec ses genoux cagneux et son oeil rouge qui louche sur son nez violet). 

Et nos deux ivrognes de faire profil bas : Frazi vihan…ma yarig… N’eus netra cheñjet etrezomp… (Ma petite Frazi, ma petite poulette … il n’y a rien de changé entre nous). Et la réplique cinglante : Ne vin ket paket ganeoc’h ken ! An hini falla an hini feneanta e touez an dud war an douar e oac’h. Un tamm kaoc’h tomm setu tout ar pezh hoc’h dalc’hmat ! ( Je ne serai pas attrapée deux fois ! Tu étais le plus mauvais, le plus fainéant des gens de la terre ! Un vantard, voilà tout ce que tu as été).

Et quand St Pierre repasse, Frazi va au paradis, quant aux deux autres…ils auront encore râté karrigell ar baradoz (La charrette du paradis). 

Pennad orin / Texte original

Fañch : Soaz ! Ma yarig ! Deuet out benn ar fin ! Ur veaj vrav feus graet te ivez.

Soaz
: Hag am eus graet, ya! Gwelet a rez, ne rez ket !

Louï 
: N'anavez ket ac hanout ken anezhi. Ro plas. Deuet eo ma zro. Me zo o vont da gaozeal outi breman. Soaz... Soñj feus diouzhin c hoazh.

Soaz 
: O ! Ya daonet ! Sonj mat meus diouzhit evel-just. Ha diouzhoc'h ho-taou ! Te gant an dour-chik melen o tiverañ maez da veg war da c'hroñj hag egile gant pennoù e zaoulin kamm hag e zaoulagad ruz o luchal war e fri brulu.

Louï 
: Gast ar c hast! Deus ket chenchet kalz! Koshaet eo un tammig met deus ket cheñchet pikol.

Fañch
 : Ro plas : d'am zro breman ! Just a-walc h, o kaozeal diwar da benn oamp hon-daou.... Hag o lâret..

Loui
: O lâret.…. Hag oc h en em c'houlenn ha-en e teufes un devezh bennak.

Fañch
 : Setu: oamp o c hortoz un tammig e-ser evan ur bannac'hig... Oc h evañ ur bannac'hig e-ser gortoz un tammig kwa... O soñjal : Marteze teuy Soaz... Nec'het oamp blam dit hag oamp krog d'ober gwad fall.

Louï
: Hag e oamp ! o soñjal e vijes bet aet e-biou deomp marteze hep gwelet ac'hanomp, hep taol evezh ouzhomp memes. Ha just neuze out degouezhet tre.

Soaz
: Ne oa dañjer bet din mont e-biou deoc h, gant an trouz a rit ho-taou. Ne vez klevet nemetoc h azalek dor ar beurbadelezh. Daou lapous-noz oc'h, me lâr deoc h. Daou lampon, daou glujar, ya !

Fañch
 : Ma yarig !

Soaz
: Da yar gloch lâr serrin da veg!


Gwilhoù Kergourlay,
emb. Brud Nevez, 1979
Lakaet e brezhoneg Kallag get ar strollad F.A.B.. 1997

Troidigezh / Traduction

Fañch:  Soaz! Soaz ! Ma poulette! Tu as réussi ! Tu as fais bon voyage toi aussi?

Soaz: si j'ai fait..., oui! Tu le vois ,non?

Louï: Tu ne te la connais plus. Donne de la place. C'est mon tour. Je vais lui parler maintenant. Soaz... Tu penses encore à moi.

Soaz: Oh! oui diable ! J'ai bien pensé à toi, bien sûr. Et à vous deux ! toi et ton jus de chique jaunâtre à couler hors de ta bouche sur ton menton et l'autre avec ses bouts de genoux tordus et ses yeux rouges à loucher sur son nez pourpre .

Louï: Putain de putain! Tu n'as pas changé beaucoup! Tu as un peu vieilli mais tu n'as pas changé énormément.

Fañch: donne de la place: à mon tour maintenant! justement, nous parlions de toi tous les deux... et on disait...

Louï: On ètait en train de dire...et de se demander si tu viendrais un de ces jours.

Fañch: Voilà... On attendait un peu tout en buvant un petit coup...A boire un petit coup tout en attendant un peu quoi... à penser : Peut-être que Soaz va venir... embarrassés nous étions à ton sujet et on commençait à se faire du mauvais sang...

Louï: çà c'est vrai ! à penser que tu serais  peut-être passée devant nous sans nous voir, sans même faire attention à nous. Et juste là, tu es entrée.

Soaz: Il n'y avait aucun danger pour moi de passer devant vous, avec le bruit que vous faites tous les deux. On  entendait le bruit persistant depuis la porte . Deux oiseaux de nuit que vous êtes, je vous le dis. Deux polissons, deux perdrix, oui !

Fañch: Ma poulette!

Soaz: Ta poule pondeuse te dit de fermer ta bouche !

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Ar Vojenn/ La Légende

Anatole Le Braz, Le paradis, in Légendes de la mort chez les Bretons armoricains, Paris, Honoré Champion éditeur, 1902, pp377-379

Ar gêr / Le mot Bitekle

Gaston Esnault, Breton bitêklê, Picard Bitakle, Français Miroutte, in Revue de philologie française, 1913, p188,189.

Ar pezh-C'hoari / La pièce de théâtre

Guillaume Kergourlay, Bitekle ou la cinquantième auberge (War hent ar baradoz), édition bilingue, Brud Nevez N°22, 1979, 66p.
Teatr brezoneg Penn ar bed, Bitekle, (Adaptation tv, Mari Kermarreg), Breiz o veva, 22&29 mars 1980
Strollad Kallag, Le Telegramme, 1998.

Hengoun iwerzhon / tradition irlandaise

(Iwerzhon-Irlande) Herbert (Maíre), The seven journeys of the soul, in Eigse, 1977, 17/1