Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1871 : Le miracle de la crêpe, un des hauts faits du Tro-Breizh de Jésus Christ, un conte facétieux et étonnant de la trégoroise Marc’harit Fulup

La fête de la Chandeleur remet les crêpes à l’honneur chaque année. Que disent les textes en breton sur cette tradition ancestrale ? D’abord krampouezh (crêpe) est un mot spécifiquement celtique puisqu’on le trouve en gallois (crampwyth) et en cornique (crampeth). Mais les textes révèlent un imaginaire étonnant. François-Marie Luzel recueille auprès de la grande conteuse trégorroise Marc’harit Fulup, plusieurs miracles de Jésus Christ en Bretagne.

Hon salver Jezus Krist a oa deuet da ober un dro e Breizh-Izel gant sant Pêr ha sant Yann…Pa oant o tremen a-biou un ti, e weljont war dreuzoù an nor, ur vatezh o verat toaz evit ober krampouez. (Notre seigneur Jésus Christ était venu faire un tour en Basse-Bretagne avec saint Pierre et saint Jean…Quand ils passèrent devant une maison, ils virent sur le pas de la porte, une servante qui pétrissait la pâte à crèpes).

Ils demandèrent donc à y goûter contre rémunération : Ar vatezh a lakas daou drebez war an oaled hag a reas tan dindane. Goude e krogas er varac’h a oa an toaz enni met setu ma tifoñs ar varac’h ha skuilhet war an douar holl ar pezh a oa enni. (La servante mis deux trepieds sur le foyer et alluma le feu. Elle prit ensuite le seau en bois qui contenait la pâte, mais voilà que le fond se détacha et toute la pâte se répandit par terre).

Catastrophe donc, les voyageurs sont priés d’aller voir plus loin et c’est là que Jésus intervient.

Gant pezh e vazh e stokas ar varac’h a oa aet a bezhioù ha setu hi da zont adarre en ur pezh hag an toaz enni. Ha souezhet bras tud an ti ! (Avec son bâton il toucha le récipient parti en morceaux, et le voilà reconstitué et la pâte dedans. Toute la maisonnée fut étonnée !

Hag e oa graet krampouezh hag e tebrjont hag ec’h ejont goude en hent adarre. Mes a-raok mont kuit hon salver a laras d’ar vatezh : Dalc’hit soñj mat, ma flac’h ez eo mat laret bepred : ”Mar be bolontez Doue” ( Et on fit des crêpes, ils mangèrent et partirent sur la route de nouveau. Mais avant de s’en aller, Notre Seigneur dit à la servante : Rappelez vous ma fille il faut toujours dire : ”Si Dieu le veut !”).

Reflexion faite si Jésus était né en Basse-Bretagne et non pas en Palestine, ce n’est peut être pas des osties qu’on distribuerait aux messes mais des bouts de crêpes ! Sans l’aide de Dieu, nos Krampouezh-gwinizh-du (crèpes de blé-noir) ont quand même conquis le monde. Saluons ici  la crêperie Trésor Breton à Conflans Sainte Honorine et le Breizh-café de Tokyo.

Pennad orin / Texte original

Son ar grampouezherez
(luskellerez)

Un daou tri dervezh a zo
Emañ va zoaz krampouezh e go - Ac'han !
Emañ va zoaz krampouezh e go.

Rak va c'heuneud a zo er c'hoad
Ha va bouc'hal a zo didroad - Ac'han
Ha va bouc'hal a zo didroad

Ha va amann 'zo er marc'had,
Ha va bleud 'zo c'hoazh o valat - Ac'han
Ha va bleud 'zo c'hoazh o valat

Ha va spanell e Montroulez,
Ha va rozell e Karaez - Ac'han
Ha va rozell e Karaez

Ha va zrebez e Landreger,
E-barzh ar c'hovel oc'h ober - Ac'han
E-barzh ar c'hovel oc'h ober

Ha va fillig 'zo e Perroz,
Allaz, setu deuet an noz - Ac'han
Allaz, setu deuet an noz.

The cambrian quaterly magazine, Vol II (1830) p. 40

Troidigezh / Traduction

La chanson de la crêpière
(berceuse)

Un, deux, trois jours de celà
Ma pâte à crêpes était levée - Ahan !
Ma pâte à crêpes était levée.

Mais mon petit bois est dans le bois
Et ma hâche est sans pied - Ahan !
Et ma hâche est sans pied.

Mon beurre est au marché
Ma farine est en train de moudre - Ahan !
Ma farine est en train de moudre

Ma spatule est à Morlaix
Mon rouable est à Carhaix - Ahan !
Mon rouable est à Carhaix

Mon trépied est à Tréguier
En train d'être forgé - Ahan !
En train d'être forgé.

Ma poële à crêpes est à Perros
Hélas ! la nuit arrive - Ahan
Hélas ! la nuit arrive

The cambrian quaterly magazine 
Vol. II (1830) p.40

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Tradition populaire / Mouezh ar bobl

François-Marie Luzel, Premier rapport de mission en Basse Bretagne... in Archives des missions scientifiques et littéraires, 1871, p.118, lire en ligne sur Gallica
Carnhuanawc, Son ar grampouzerez, in Tour through Brittany, pp39-40, in Cambrian quaterly magazine, Vol II, 1830, Lenn en linenn war lec'hiad National library of wales.
Maria Prat, Ar grampouzerez, in Barzonegoù, p.13, lenn en linenn
Lanig Rouz, Ar gwener, devezh ar galetez, lenn en linenn, Texte original en breton cornouaillais, Koñchennou, édition Arkae, bilingue, 106 pages Voir en ligne


Ar gêr Krampouezh / Le mot Krampouezh

Frañsez Favereau, 
Geriadur Meur, Krampouezh lenn en linenn war lec'hiad Skol vreizh
Martial Menard, Devri, Krampouezh, lenn en linenn
Albert Deshayes, Krampouezh in Dictionnaire étymologique du breton, p. 427, Chasse Marée.